Yap İşlet Devret Modeli Nedir?; Yap İşlet Devret Modeli, tanım olarak, kanunda belirtilen kamu hizmet ve alt yapı hizmetlerinin finansmanının özel bir sermaye şirketi tarafından karşılanması sureti ile finanse edilmesini ve sözleşmede belirtilen süreler dahilinde işletilmesine devam edilmesini öngörmüştür. Mevcut süre içerisinde kamu hizmetinin görülmesini ve taraflar arasında anlaşılan tarifeler üzerinden mal ve hizmet üretilmesini ifade eder. Sözleşme süresinin bitiminde ise hizmetin görülmesi sırasında kurulan tesislerin bakımlarının ve işlerliğinin devam etmesi koşulu ile yekün olarak kamuya devredilmesini öngörür. Bu tarz sözleşmeler 19 ve 20. yüzyılda Osmanlı Devleti ve diğer Avrupa devletleri olan Fransa, İngiltere gibi ülkelerin Liman, Tramvay vb. hizmetlerin özel kişilerce yürütülmesinden ilham alınarak tasarlanmıştır.
Yap işlet devret modeli, ilk kez 1984 yılında yürürlüğe giren 3096 sayılı kanuna göre düzenleme şunu içerir;
“Türkiye Elektrik Üretimi, iletimi ve Ticareti ile Görevlendirilmesi hakkında Kanun”
Daha sonraki yıllarda ise 1994 yılında 3996 sayılı Kanun ile hukuki bir zemine oturmuştur. Anayasa Mahkemesi Yap İşlet Devret sözleşmelerinin özel hukuka tabi olacağına dair kanunun 5. Maddesinin 1. Fıkrasını iptal etmiş ve dolayısı ile bu sözleşmelerin özel hukuk sözleşmesi değil, idari bir sözleşme niteliğine dönüşmüştür. Yapılan düzenlemelerin sonuncusu olarak 1999 yılında son olarak, Devlet ve kamu tüzel kişilikleri tarafından yürütülen yatırım ve hizmetlerden hangilerinin özel hukuk sözleşmeleri ile gerçek ve tüzel kişiliklere yaptırılabileceği veya devredilebileceği kanunla belirleneceği hükmü ilave edilmiştir.20 Aralık 1999 Tarihinde yapılan kanun değişikliği ile bu tarz sözleşmeler özel hukuk sözleşmeleri haline gelmiştir.
Yap İşlet Devret Modeli Nedir?
Kanun kapsamında yap işlet devret sözleşmesi‘ne tabi kamu hizmetleri; Köprü, tünel, baraj, sulama, içme ve kullanma suyu, arıtma tesisi, kanalizasyon ve daha birçok kamu hizmetinin yapılması ve devredilmesi konularında yap işlet devret modeli çerçevesinde sermaye şirketlerinin veya yabancı şirketlerin görevlendirilmesi öngörülmüştür. Bu model, ileri teknoloji veya yüksek maddi kaynak ihtiyacı duyulan projelerin gerçekleştirilmesinde kullanılmak üzere geliştirilen özel bir finansman modeli olarak tanımı yapılabilmektedir. Yatırım bedelinin sermaye şirketine veya yabancı şirkete, şirketin işletme süresi içerisinde ürettiği mal veya hizmetin idare veya hizmetten yararlananlarca satın alınması suretiyle ödenmesini ifade etmektedir.
Bu modelin kapsamında yer alan sözleşmelerin, yapılacak yatırımların sonucu oluşacak mal ve hizmetlerin ücretinin belirlenmesine uygulanacak kriterler ve konuya ilişkin diğer ilkelere yer verilmek suretiyle CUMHURBAŞKANINCA yürürlüğe konulur. Gerekli görülen hallerde idarenin bağlı veya ilgili bulunduğu Bakan tarafından da belirlenebilir.
Bu modelde yapılacak sözleşme çerçevesinde sermaye şirketlerinin veya yabancı şirketlerin görevlendirilmesi konusunda yapılacak sözleşmelerin süresi 49 Yıllığına imzalanır. Sermaye şirketlerinin veya yabancı şirket tarafından yapılacak olan yatırımlar ve hizmetlerin sözleşmede belirtilen süresi bittiği takdirde bedelsiz olarak devlete geçişi sağlanır. İmtiyaz sözleşmelerinin aksine bu modelde yabancı şirketler sözleşmenin doğrudan tarafı olabilmektedir. Danıştaydan görüş alınması zorunluluğu benzer bir sözleşme olan imtiyaz sözleşmelerindeki gibi yoktur.
Yap işlet Devret modelinde oluşabilecek uyuşmazlıkların çözümü konusunda sözleşme kurulana kadar olan uyuşmazlıklarda Kamu Hukuku geçerlidir ve idari yargı çevresinde görülür. Ancak sözleşmelerin imzalanmasından sonra ortaya çıkacak olan uyuşmazlıklar adli yargıda özel hukuk hükümlerince çözüme kavuşturulmaktadır. Uyuşmazlık olması halinde tahkime gidilebileceği belirtilmiştir. Yabancılık unsuru olması halinde uluslararası tahkim de çözüme kavuşturacak merciler olarak belirtilmiştir.