Gıda Krizi Türkiye’de büyük bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye’nin aynı zamanda dünyanın en büyük 11. buğday üreticisi olmaktadır. Ancak, Türkiye’nin kendi üretimi, iç talebini karşılamaya yetecek kadar buğday sağlayamazken, aynı zamanda karlı un, unlu mamuller ve makarna ihracat sektörlerini de tedarik etmektedir.
2019 yılında Türkiye, 19 milyon ton buğday unu üreterek, ülkenin ağırlıkça en büyük tarımsal mahsulü ve yalnızca tam yağlı süt ve domatesi geride bırakan en değerli üçüncü gıda ürünü oldu. Buğday unu ve makarnalar (makarna), miktar olarak sırasıyla 3,3 milyon ton ve 1,2 milyon tonla Türkiye’nin 2019’daki en büyük gıda ihracatını oluştururken, unlu mamuller ve kahvaltılık tahıllar 11. ve 13. sırada yer aldı.
Buğday unu, ihracat gelirleri açısından Türkiye’nin en değerli ikinci gıda ihracatı olup, sadece fındığı geride bırakarak 1,1 milyar dolar gelir elde etmiştir. Türkiye’nin unlu mamuller, hazır kuruyemişlerin ardından en büyük 4. gıda ihracatı geliri, makarnalar ise 7. en büyük gıda ihracatı geliri oldu.
Dünya Bankası’nın Avrupa ve Orta Asya’dan Sorumlu Başkan Yardımcısı Anna Bjerde, Türkiye’nin GSYH’sindeki artışı överken, Türkiye’de enflasyon ve yoksulluğun artması konusunda alarm verdi. Kasım ayı ortasında Ankara’daki toplantıların ardından Dünya Bankası yetkilisi Türk medyasına “COVID-19 ve şimdi bu ekonomik parametrelerin bazılarıyla, özellikle enflasyonla birlikte, yeniden yoksulluk konusunda endişeleneceğiz” dedi. Endişeye neden olacak sebepler var.
Türkiye’nin 2018’deki ekonomik zorluklarının ardından COVID-19 pandemisinin neden olduğu ekonomik daralmadan bu yana, Haziran 2021’e kadar üç milyondan fazla Türk vatandaşı yoksulluk sınırının altına düştü ve bu da yaklaşık %40’lık bir artışı temsil ediyor. Yoksulluktaki artış, haziran ayından bu yana önemli ölçüde kötüleşen enflasyon oranıyla doğrudan bağlantılıdır.
Neden Gıda Krizi Ortaya Çıktı?
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden bu yana dünya genelinde enerji ve gıda fiyatları yükseldi, ancak Gülten, gıda fiyatlarının süt ürünleri hariç diğer ülkelere göre daha yüksek oranlarda arttığı Türkiye için alarm zillerinin daha yüksek sesle çaldığını vurguladı.
Hükümetin tartışmalı ekonomi politikaları, yalnızca 2021’de dolar karşısında değerinin %40’ından fazlasını kaybeden liranın düşüşünden öncelikle sorumlu tutuluyor. COVID-19 emtia şokları ve şimdi Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, özellikle enerji açısından ağırlıklı olarak ithalata dayanan Türk ekonomisinin sıkıntılarını daha da ağırlaştırdı.
Türkiye’nin yıllık tüketici enflasyonu Mart ayında %61,1 ile yirmi yılın en yüksek seviyesine ulaştı ve gıda enflasyonu %70’i aştı. Çiftçiler tarafından kullanılan çok önemli bir malzeme olan dizelin fiyatı yalnızca Mart ayında %32 arttı. Yıllık üretici enflasyonu ise yaklaşık %115’e ulaştı.
Artan maliyetler, emtia ile birlikte ülkenin tarım sektöründeki, yem ve gübre yapmak için ithal edilen malzemelere artan bağımlılık ve aracıların fahiş karlar elde ettiği çiftlik kapısından tüketiciye uzanan kusurlu bir zincir de dahil olmak üzere, uzun süredir devam eden yapısal sorunların başında geliyor.
Türkiye’nin gıda krizi uzun süredir hazırlanıyor. Arz ayağının şu anda daha az endişe verici göründüğünü ve tüketicilerin düşen satın alma gücü nedeniyle daha büyük sorunun talep tarafında olduğunu görülmektedir.
Gıda Krizinin Yaşanması ve Kapitalizm
Tüketiciler, yüksek enflasyonun acısını en çabuk gıda, özellikle de ekmek fiyatlarında hissetmiştir. Türkiye’nin Ekim 2021 gıda enflasyonu oranı bir önceki yılın aynı dönemine göre %27,41 oldu. Ekim ayı başlarında, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan hükümeti, Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri’nin (Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri) işlettiği marketler ağının, mevcut 500’e 1.000 mağaza ekleyerek genişletilmesi talimatını verdi.
Türkiye’nin en büyük süpermarket zincirlerinden BIM Birleşik Mağazalar A.Ş. ülke çapında yaklaşık 8.500 mağaza ile. Erdoğan hükümeti, gıda fiyatlarını daha da yükseltmekten caydırmayı ve fiyatları daha da yükseltmeye yarayan istifçilikle mücadele etmeyi umuyor.
Yeni marketler girişiminden birkaç hafta önce Ankara, Türkiye’nin en büyük beş süpermarket zinciri olan BIM, Migros, CarrefourSA, Şok Marketler ve Yeni Mağazacılık (A101) hakkında aşırı fiyatlandırma suçlamalarıyla yüksek profilli bir soruşturma başlattı.
Dava, BIM için %2’lik bir piyasa değeri düşüşüne ve diğerleri için %3-4’lük bir düşüşe neden oldu. 29 Ekim’de hükümetin Rekabet Kurumu, tedarikçi Savola Gıda ile beş kişiye toplam 283 milyon dolar para cezası verdi.
Eylül ayı başlarında hükümet, 2021’in geri kalanı için tahıllar üzerindeki ithalat gümrük vergisini sıfıra indirdi. Türkiye, 2020 yılı ile dünyanın en büyük üçüncü buğday ithalatçısı olduğu için tahıllar üzerindeki ithalat vergilerinin iptali kritik bir boşluk bırakma önlemiydi.